Aşırı düşük teklif nedir?
Aşırı düşük teklif, İhale komisyonu tarafından verilen tekliflerin değerlendirmesi yapıldıktan sonra, teklif fiyatı hizmet alımı ve yapım işleri ihalelerinde hesaplanan sınır değerin altında olan, mal alımı ihalelerinde ise verilen tekliflerden diğer tekliflere veya idarenin tespit ettiği yaklaşık maliyete göre aşırı düşük olduğu ihale komisyonunca karar verilen teklifi ifade etmektedir. Sınır değerin altındaki tekliflerin idare tarafından ihale dokümanı kapsamında talep edilmesi durumunda aşırı düşük teklif açıklama dosyalarının hazırlanması gerekmektedir.
Aşırı düşük teklifler ile ilgili esas düzenleme 4734 sayılı Kanunun 38’inci maddesinde yapılmıştır. Bununla birlikte anılan kanun maddesinde yer verilen hükümlere paralel düzenlemeler ihale uygulama yönetmelikleri ile Kamu İhale Genel Tebliğinde yapılmıştır.
Aşağıdaki düzenlemelerden de görüleceği üzere istekli tarafından sunulan bir teklifin aşırı düşük teklif olmasını etkileyen bir çok etken bulunmaktadır. Bunlar kısaca yaklaşık maliyet, verilen tüm teklifler, yapım ve hizmet alımı ihalelerinde sınır değer katsayısıdır.
Aşırı düşük tekliflerin alım türüne farklı olması, idareler tarafından yapılması gereken işlemlerin fazla olması hususları ile istekli firmalarıyöntem ve detaylarının fazlalığı hususu birlikte göz önünde bulundurulduğunda, hem kamu idarelerinin hem de özel sektör firmalarının bu konuda profesyonel destek almaları önem kazanmaktadır. Konu ile ilgili Kamu İhale Kurul kararları incelendiğinde çok sayıdaki kurul kararında idarelerin eksik işlemleri nedeniyle aşırı düşük tekliflerin açıklama süreçlerinin yenilenmesi gerektiği veya isteklinin açıklanabilecek savunmalarının mevzuat uygunsuzlukları nedeniyle değerlendirme dışı bırakıldığı görülmektedir.
Özellikle yayımlanarak, 15/06/2024 tarihinde yürürlüğe giren değişiklikler sonrasında aşırı düşük tekliflerin açıklanması hususu ayrı bir öneme sahip olmuştur.
Buna göre;
4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 38’inci maddesi
4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 38’inci maddesinde aşağıdaki hükümlere yer verilmiştir.
İhale komisyonu verilen teklifleri değerlendirdikten sonra, diğer tekliflere veya idarenin tespit ettiği yaklaşık maliyete göre teklif fiyatı aşırı düşük olanları tespit eder. Bu teklifleri reddetmeden önce, belirlediği süre içinde teklif sahiplerinden teklifte önemli olduğunu tespit ettiği bileşenler ile ilgili ayrıntıları yazılı olarak ister.
İhale komisyonu;
a) İmalat sürecinin, verilen hizmetin ve yapım yönteminin ekonomik olması,
b) Seçilen teknik çözümler ve teklif sahibinin mal ve hizmetlerin temini veya yapım işinin yerine getirilmesinde kullanacağı avantajlı koşullar,
c) Teklif edilen mal, hizmet veya yapım işinin özgünlüğü,
gibi hususlarda yapılan yazılı açıklamaları dikkate alarak, aşırı düşük teklifleri değerlendirir. Bu değerlendirme sonucunda, açıklamaları yeterli görülmeyen veya yazılı açıklamada bulunmayan isteklilerin teklifleri reddedilir.
Anılan kanun maddesinde ayrıca, “Kamu İhale Kurumu, ihale konusu işin türü, niteliği ve yaklaşık maliyeti ile ihale edilme usulüne göre aşırı düşük tekliflerin tespiti, değerlendirilmesi ve ekonomik açıdan en avantajlı teklifin belirlenmesi amacıyla sınır değerler ve sorgulama kriterleri belirlemeye, ihalenin bu maddede öngörülen açıklama istenilmeksizin sonuçlandırılabilmesine, ayrıca yaklaşık maliyeti 8 inci maddede öngörülen eşik değerlerin yarısına kadar olan hizmet alımları ile yapım işleri ihalelerinde sınır değerin altında olan tekliflerin bu maddede öngörülen açıklama istenilmeksizin reddedilmesine ilişkin düzenlemeler yapmaya yetkilidir. İhale komisyonu bu maddenin uygulanmasında Kurum tarafından yapılan düzenlemeleri esas alır.” Hükümlerine yer verilmiştir.
Bu hükümlerden anlaşılacağı üzere aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesi ihale komisyonu tarafından Kamu İhale Kurumu tarafından belirlenen esaslar çerçevesinde yapılması gerekmektedir.
Yapım işleri ihalelerinde aşırı düşük tekliflerin tespiti ve değerlendirilmesi
Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin “Sınır değer ve aşırı düşük” başlıklı60’ıncı maddesinde aşağıdaki düzenlemelere yer verilmiştir.
(1) İhale komisyonu verilen teklifleri değerlendirdikten sonra Kurum tarafından belirlenen yönteme göre sınır değeri hesaplar.
(2) Aşırı düşük teklif tespit ve değerlendirme işlemlerine ilişkin olarak, ihale ilanı ve dokümanında belirtilmek kaydıyla üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkralardaki koşullar çerçevesinde aşağıdaki seçeneklerden bir tanesi kullanılır.
a) Sınır değerin altında olan teklifler ihale komisyonunca aşırı düşük teklif olarak tespit edilir ve bu teklif sahiplerinden Kurum tarafından belirlenen kriterlere göre teklifte önemli olduğu tespit edilen bileşenler ile ilgili ayrıntılar yazılı olarak istenir. İhale komisyonu;
1) Yapım yönteminin ekonomik olması,;
2) Seçilen teknik çözümler ve teklif sahibinin işin yerine getirilmesinde kullanacağı avantajlı koşullar,
3) Teklif edilen işin özgünlüğü,
gibi hususlarda yapılan yazılı açıklamaları dikkate alarak aşırı düşük teklifleri değerlendirir. Bu değerlendirme sonucunda, açıklamaları yeterli görülmeyen veya yazılı açıklamada bulunmayan isteklilerin teklifleri reddedilir.
b) Aşırı düşük teklif sınır değerinin altında teklif sunan isteklilerin teklifi açıklama istenmeksizin reddedilir.
(3) Yaklaşık maliyeti Kanunun 8 inci maddesinde öngörülen eşik değerin üçte birine (Değişik ibare: 18/05/2024-32550 R.G./27. md., yürürlük: 15/06/2024) yarısına eşit veya bu değerin üzerinde olan ihalelerde, ikinci fıkranın (a) bendinin kullanılması zorunludur.
(4) Yaklaşık maliyeti Kanunun 8 inci maddesinde öngörülen eşik değerin üçte birine (Değişik ibare: 18/05/2024-32550 R.G./27. md., yürürlük: 15/06/2024) yarısına kadar olan ihalelerde ikinci fıkranın (a) veya (b) bendindeki seçeneklerden birisinin kullanılması zorunludur.
(5) Kurum tarafından yayımlanan aşırı düşük teklif açıklama istenilmeksizin reddedilecek tekliflere ilişkin alımlar listesinde yer alan işlerin ihalelerinde ikinci fıkranın (b) bendinin kullanılması zorunludur.
Bu düzenlemelerden anlaşılacağı üzere yapım işlerinin tamamında Kamu İhale Kurumu tarafından belirlenen yönteme göre sınır değerin hesaplanması zorunludur.
Sınır değer hesaplandıktan sonra, sınır değerin altında kalan ve aşırı düşük teklif olarak nitelendirilen tekliflerin nasıl değerlendirileceğinin ise yaklaşık maliyet ile yapım işleri ihalelerine ait eşik değerin ilişkilendirmesine bağlı olarak ihale dokümanında yer verilen yönteme göre yapılması gerekmektedir.
Yapım işleri ihalelerinde sınır değer tespiti
Sınır değer, aşırı düşük tekliflerin tespiti, değerlendirilmesi ve ekonomik açıdan en avantajlı teklifin belirlenmesi amacıyla Kamu İhale Genel Tebliğinde açıklanan esaslar çerçevesinde idarece hesaplanan değeri ifade etmektedir.
Kamu İhale Genel Tebliğinin BİRİNCİ BÖLÜM Yapım İşi İhalelerine İlişkin Özel Hususlar kısmında “Sınır değer tespiti ve aşırı düşük teklifler” başlıklı 45’inci maddesinde hesaplama yöntemine yer verilmiştir.
45.1.1Yapım işleri ihalelerinde, 4734 sayılı Kanunun 36 ncı maddesi uyarınca ilk oturumda teklif mektubu ve geçici teminatını usulüne uygun sunan geçerli teklifler tespit edildikten sonra;
Yaklaşık maliyetin % 120’sinin üzerindeki ve % 40’ının altındaki teklifler dikkate alınmaksızın, geçerli tekliflerin aritmetik ortalaması ve standart sapması hesaplanır.
Tort1 : Geçerli tekliflerin (Tn) aritmetik ortalaması (Tort1 = )
σ : Geçerli tekliflerin standart sapması (σ = √((∑▒(T_n-T_ort1 )^2 )/((n-1) )))
Aritmetik ortalamadan standart sapma çıkartılır ve eklenir.
Tort1- σ
Tort1+ σ
Aritmetik ortalama değerinin standart sapma kadar aşağısı ve standart sapma kadar yukarısı arasında kalan bölgede yer alan tekliflerin tekrar ortalaması alınmak suretiyle, ikinci aritmetik ortalama bulunur.
Ti : Standart sapma aralığında kalan teklifler : { Ti: (Tort1- σ ≤ Ti ≤ Tort1+ σ)}
Tort2 : Standart sapma aralığında kalan tekliflerin (Ti) aritmetik ortalaması (Tort2= (∑▒T_i )/n)
Hesaplanan ikinci aritmetik ortalama yaklaşık maliyete bölünmek suretiyle (C) değeri elde edilir.
C : Tort2/YM
(C) değeri aşağıdaki eşitliklerin ilgili olanında yerine konularak (K) değeri bulunur.
C < 0,60 → K=C
0,60 ≤ C ≤ 1,00 → K=((3,2 C-C^2-0,6))/((C+1) )
C > 1,00 → K=(〖(C〗^(2 )-0,8 C+1,4))/((C+1) )
Sınır değer aşağıdaki eşitlikten bulunur:
SD (Sınır değer) = (K×T_ort2)/(C×N)
45.1.1.1. Sınır değer eşitliğinde yer alan (N), “sınır değer katsayısı”nı temsil etmekte olup bu katsayı, 11/06/2011 tarihli ve 27961 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Yapım İşlerinde Benzer İş Grupları Tebliği”nde yer alan “B-Üstyapı (Bina) İşleri”, “C-Sıhhi Tesisat ve Mekanik Tesisat İşleri”, “D-Elektrik İşleri”, “E-Elektronik ve İletişim İşleri” grubundaki yapım işleri ile bu işlerle ilgili tamamlama, onarım, sondaj, yıkma, güçlendirme ve montaj işlerinde (1,00), diğer yapım işlerinde (1,20)’dir. İhale konusu yapım işinin kapsamında farklı katsayılara tabi iş kısımlarının bulunması durumunda; sınır değer katsayısı, söz konusu kısımlardan toplam yaklaşık maliyeti içindeki ağırlık oranı en fazla olana göre belirlenir.
45.1.1.2. Gerekli görülmesi durumunda, (45.1.1.1.) maddesi uyarınca belirlenen sınır değer katsayıları yerine, işin niteliğine göre;
a) Mevzuatı uyarınca kendisine yapım işi yaptırma yetkisi verilen bakanlıklar tarafından, bakanlık merkez ve taşra teşkilatı ile bağlı, ilgili veya ilişkili olan idareleri için,
b) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından, (a) bendinde sayılan idareler dışındaki idareler için,
(1,00)’den küçük, (1,20)’den büyük olmamak üzere (N) sınır değer katsayıları belirlenebilir. Ayrıca Bakanlıklar tarafından ön proje üzerinden ihalesi yapılacak olan üst yapı işleri için (0,90)’dan küçük, (1,10)’dan büyük olmamak kaydıyla farklı katsayılar belirlenmesi de mümkündür. Belirlenen katsayılar, Resmî Gazete’de ilan edilir.
45.1.1.3. İhalede uygulanacak sınır değer katsayısı, ihale ilanı ile idari şartnamenin “Diğer hususlar” başlıklı bölümünde belirtilir.
45.1.1.4. Yaklaşık maliyetin % 120’sinin üzerinde ve % 40’ının altındaki teklifler dışında tek geçerli teklif bulunması durumunda; “Tort2” değeri tek geçerli teklife eşittir. Yaklaşık maliyetin % 40-% 120 aralığında geçerli teklif bulunmaması durumunda; sınır değer yaklaşık maliyetin % 40’ıdır.
(45.1.1.) maddesine göre yapılan hesaplama sonucunda sınır değerin yaklaşık maliyetin % 40’ının altında çıkması durumunda sınır değer yaklaşık maliyetin % 40’ı olarak belirlenir.
Sınır değer hesaplanmasında idarelerin faydalanmasına yönelik olarak hazırlanan “Yapım işlerinde sınır değer hesaplama aracı” programına Kurumun EKAPinternet sayfasından erişilebileceği gibi Hakediş.org web sayfasında yer alan ihale araçları sekmesinden de ulaşılabilir.
45.1.1.5. Bu madde kapsamında sınır değer hesaplanmasında, 4734 sayılı Kanunun 36 ncı maddesi uyarınca ilk oturumda teklif mektubu ve geçici teminatını usulüne uygun sunan isteklilerin teklifleri “geçerli teklif” olarak dikkate alınacaktır.
Özetlemek gerekirse yapım işlerinde teklif mektubu ve geçici teminatı uygun olan ve teklifi yaklaşık maliyetin % 40-% 120 aralığında olan isteklilerin tekliflerinin aritmetik ortalaması ile standart sapma hesaplamaları çerçevesinde, (N), sınır değer katsayısı ve C (Tort2/YM) değeri dikkate alınarak hesaplanmaktadır.
Buna göre yapım işlerinde sınır değer hesabında aşağıdaki değerler dikkate alınmaktadır.
- Yaklaşık maliyet tutarı
- Teklifi geçerli istekliler tarafından sunulan teklif tutarları
- N sınır değer katsayısı
- C (Tort2/YM) değeri